Stagflatie – ontstaan, uitleg en gevolgen

Misschien ben je wel bekend met het eeuwige dilemma van centrale banken, zoals de Europese Centrale Bank (ECB). Aan de ene kant moeten deze ervoor zorgen dan de werkloosheid niet te sterk oploopt. Aan de andere kant is het belangrijk dat de prijzen niet te snel stijgen (inflatie). Als alles in de soep loopt en geen van beiden lukt, is er sprake van stagflatie.

Recente ontwikkelingen – de coronacrisis, de Russische invasie van Oekraïne, torenhoge inflatiecijfers – hebben de angst voor een stagnerende economie gepaard met flink stijgende prijzen aangewakkerd. Hoog tijd om het fenomeen eens onder de loep te nemen.

Economie is niet altijd een exacte wetenschap. De meningen zijn dan ook verdeeld over de onderliggende redenen van stagflatie.

In ieder geval ontstaat stagflatie wanneer de economische productiviteit van een samenleving niet met de inflatiecijfers meestijgt. Bijvoorbeeld omdat de vraag – en dus ook de prijs – naar een bepaald goed stijgt, maar dit goed niet in grotere voorraden voorhanden is.

De meeste economen denken dat er twee hoofdfactoren zijn achter stagflatie:

1. Een vloedstroom aan geld op de markt
2. Een crisissituatie of andere plotselinge verandering, bijvoorbeeld op de markt voor grondstoffen

In het huidige geval is de combinatie tussen coronacrisis en de inval van Oekraïne te noemen. Vanwege de coronacrisis moesten de centrale banken massief geld in de economie pompen en schulden nemen om te voorkomen dat de werkloosheid opliep. Dit zorgt nu (deels) voor inflatie.

Vervolgens ging de productiviteit van mensen ook omlaag tijdens de coronacrisis. Verschillende diensten, zoals chirurgische ingrepen, werden uitgesteld en moeten nu ingehaald worden. En midden in de coronacrisis kreeg de hele wereld te maken met problemen in de toeleveringsketen, onder andere vanwege de zesdaagse blokkade van het Suezkanaal.

In 2022 viel Rusland Oekraïne binnen en dit heeft invloed op de prijzen van grondstoffen zoals olie en andere energiebronnen en graan. Omdat deze grondstoffen duurder worden, stijgt de inflatie verder door en neemt de productiviteit van de samenleving af.

Er komen dus twee dingen samen – grondstoffen worden duurder of schaars en geld was heel ‘goedkoop’ vanwege lage rentes en liberaal monetair beleid. De vraag naar bepaalde goederen en diensten is hoger geworden en de toeleveringsketen is nog altijd ontregeld, ook vanwege de coronasituatie in bijvoorbeeld China.

Stagflatie light

Na een diepe economische dip in 2020 als gevolg van de coronacrisis, beleefde de Nederlandse economie een sterk herstel in 2021 en 2022. Hoewel de hoge inflatie van 2022 dalende is, daalt ook de economische groei en bevinden we ons momenteel  in een ‘stagflatie light’.

Door de -nog steeds- hoge inflatie is er sprake van koopkrachtverlies dat zijn effect heeft op de consumptie die volgens prognoses licht zal dalen dit jaar. Dit is van belang omdat de bestedingen van huishoudens ruim 40% uitmaken van het Bruto Binnenlands product (BBP)  en een belangrijke groeimotor zijn voor de economie. Daarnaast is de verwachting dat bedrijven minder investeringen zullen maken in 2023 en ook de export groeit minder snel.

Dankzij een flinke stimulans van de overheid bevinden we ons niet in een echte recessie.

Er zijn een aantal oplossingen voor stagflatie. Of de inflatie wordt beteugeld, of de productiviteit van de economie wordt verhoogd. Of natuurlijk een combinatie van die twee. Hieronder hebben we er vijf samengevat.

• Banken verhogen de rentes

De inflatie daalt doorgaans met hogere rentes. Maar hogere rentes kunnen dan weer leiden tot minder investeringen en een hogere werkloosheid. 

• Banken verlagen de rentes

Door de rentes te verlagen, wordt de economie gestimuleerd en de werkloosheid mogelijk weer beteugeld. Natuurlijk kan de inflatie als reactie hierop natuurlijk weer omhooggaan.

• Meer aanvoer van grondstoffen

Door de beschikbaarheid van grondstoffen te verhogen, kan de productiviteit van de economie weer aantrekken. Een voorbeeld is het verhogen van de stroomproductie.

• Minder afhankelijkheid van grondstoffen

Aan de andere kant kunnen bepaalde initiatieven de afhankelijkheid van grondstoffen verlagen. Denk aan maatregelen om de stroomconsumptie te verlagen. Een ander goed voorbeeld, dat op de lange termijn gericht is, is bijvoorbeeld het verduurzamen van de samenleving om minder afhankelijk te worden van olie.

• Politiek beleid om de economie te stimuleren

Lagere belastingen of een flexibeler beleid kunnen de lastendruk op bedrijven en mensen verlagen en zo de koopkracht en economische productiviteit verhogen. Ook zijn bedrijven en investeerders dan eerder geneigd om de portemonnee te trekken voor nieuwe projecten.