Nederland – cashloze samenleving?

Is de houdbaarheidsdatum van contant geld bereikt? Dreigt het traditionele spaarvarken binnenkort uit te sterven? Dankzij de coronacrisis gaan we in een versneld tempo richting een cashloze samenleving. We zijn door de angst om besmet te raken letterlijk vies geworden van contant geld. Veel ondernemers wisselden daarom de sticker met ‘Pinnen graag’ in voor de versie met ‘Alleen pinnen’. Door de gesloten kassa’s raakte de consument gewend aan een wereld zonder cash. En nu steeds meer banken hun klanten laten betalen voor geldopnames, lijkt er een einde te komen aan de voordelen van contant geld. Maar wanneer wisselen we ons papiergeld voor eens en altijd in? Welke Nederlandse steden zijn nog het meest afhankelijk van contant geld? En welke eurolanden zijn koplopers van cashless betalen? Spaarplatform raisin.nl zocht het uit.

Dit rapport laat zien wanneer Nederland – als de trend zich zo voortzet – een cashloze maatschappij kan worden, welke steden nog het meest afhankelijk zijn van contant geld en welke eurolanden het meest en welke het minst cashloos betalen. Voor dit rapport zijn verschillende contante betalingsgegevens geanalyseerd. Zo is er onder andere gekeken naar het aantal geldautomaten per 100.000 volwassenen (en de functies van die geldautomaten), het aantal bankfilialen, het percentage van transacties dat betaald wordt met contant geld en het percentage van de bevolking van 15 jaar en ouder met een pinpas. Onder het rapport is de methodologie toegevoegd.

De toekomst van cash: wordt contant geld zeldzaam?

We zeggen betalingen handje contantje boven de € 5000 vaarwel, de acceptgiro wordt vanaf 2023 een collector’s item en veel kassa’s zitten sinds covid voorgoed op slot. Heeft contant geld nog toekomst? We zijn immers zo gewend geraakt aan zelfscankassa’s, betalen met onze telefoon en sparen in digitale spaarpotjes. Geld in een envelop voor je verjaardag? Nee, stuur maar een tikkie. Zelfs de straatmuzikant is voorbereid en heeft de hoed vervangen voor een mobiel pinautomaat. Het zal niet lang meer duren of we betalen via gezichtsherkenning (in Moskou gebeurt dit al). Om dan nog maar te zwijgen over de populariteit van cryptocurrency. Betekent dit het einde van contant geld? Raisin.nl analyseerde de betaaltrends van de afgelopen jaren om te voorspellen wanneer – als de trend zich op dezelfde manier voortzet – Nederland een cashloze samenleving wordt.

Hier alleen pinnen: wanneer wordt Nederland een cashloze samenleving? 

Geldautomaten verdwijnen langzaam uit het straatbeeld, wisselgeld is schaars en zelfs onze pinpassen kunnen we door de komst van Apple en Google Pay thuislaten. We swipen ons in een razend tempo richting een cashloze samenleving. Maar wanneer zeggen we contant geld dan voorgoed vaarwel?

Als de trend zich doorzet en je het betalingsgedrag van de afgelopen jaren (inclusief 2020) zou extrapoleren, dan kan Nederland in 2029 al volledig cashloos zijn. Nederland zou pas halfweg 2032 cashloos zijn wanneer 2020, het jaar van corona, buiten beschouwing wordt gelaten. De pandemie heeft de evolutie naar een cashloze samenleving dus met ongeveer 2 jaar en 7 maanden versneld.

Moeten we dan linea recta naar de bank om ons contant geld te storten? Nee, zover is het nog niet. Ondanks dat er steeds meer geldautomaten verdwijnen, gelden voor de bereikbaarheid ervan regels. Zo is er door het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB) een norm opgesteld waardoor iedereen in een straal van 5 kilometer een Geldmaat in de buurt moet hebben.

Daarnaast is volgens het rapport van het MOB (2020) een cashloze maatschappij nog een brug te ver. Voor 15% van de bevolking – zo’n 2,5 miljoen Nederlanders – is contant geld van essentieel belang. Denk hierbij aan mensen met een beperking, die geen of onvoldoende digitale vaardigheden hebben, laaggeletterden en mensen die vanwege financiële problemen afhankelijk zijn van contant geld.

Niet iedere stad is al klaar voor een cashloze samenleving. Raisin.nl onderzocht welke steden nog het meest afhankelijk zijn van contant geld. Ook is er onderzocht welke steden het minst vaak cash gebruiken en daardoor het eerst klaar zouden zijn voor een maatschappij zonder papiergeld. Voor dit onderzoek zijn de geldautomaten van de 20 grootste steden en gemeenten in Nederland geanalyseerd. Uit het aantal geldautomaten per 100.000 inwoners en de functies van die geldautomaten kunnen we opmaken of een stad nog veel gebruikmaakt van contant geld. De steden met de hoogste scores (op de 100) zijn de steden die het meest afhankelijk zijn van contant geld, de steden met de laagste score zijn de steden die het minst afhankelijk zijn van contant geld.

Arnhem is nog het meest afhankelijk van contant geld

Volgens ons onderzoek is Arnhem het minst klaar voor een cashloze samenleving. De Gelderse stad scoort 84 punten in de index, wat betekent dat Arnhemmers het meest gebruik kunnen maken van contant geld. In Arnhem heb je nog voldoende opties om cash uit de muur te halen; zo zijn er per 100.000 inwoners 20 geldautomaten. Van alle geldautomaten kun je bij 45% papiergeld storten en bij 6% muntrollen opnemen. Bij 12% van de geldautomaten kan er een sealbag met cash gestort worden. Voor veel Arnhemmers zou een contantloze maatschappij nog een flinke omschakeling betekenen.

Enschedeërs zijn nog niet klaar voor een cashloze samenleving

Een maatschappij zonder contant geld? Enschede is hier volgens ons onderzoek nog niet klaar voor. De stad eindigt met 76 punten op de tweede plaats van steden die het meest gebruik kunnen maken van contant geld. Dat er nog veel gebruik wordt gemaakt van cash blijkt uit het aantal geldautomaten. Voor iedere 100.000 inwoners zijn er 23 geldautomaten beschikbaar. Van alle geldautomaten kun je bij 31% papiergeld storten en bij 2 automaten kun je nog muntrollen opnemen. Een sealbag storten? Dat kan bij 6% van de geldautomaten. Het ziet ernaar uit dat de Enschedeërs nog geen vaarwel hoeven te zeggen tegen contant geld.

Ook in Maastricht wordt nog veel met cash betaald

Maastricht eindigt met een score van 74,8 punten op de derde plaats van steden die het meest afhankelijk zijn van contant geld. Dat er in de Limburgse stad nog veel gebruik wordt gemaakt van cash, is terug te zien in het aantal geldautomaten – daar zijn er per 100.000 inwoners 21 van – meer dan het dubbele dan bijvoorbeeld het aantal in Hoofddorp (9). Van alle geldautomaten kun je bij 32% papiergeld storten en bij 8% muntrollen opnemen. Ook kan er bij 8% van de geldautomaten een sealbag gestort worden. Uit de grote hoeveelheid geldautomaten kunnen we opmaken dat er in Maastricht nog behoefte is aan het gebruik van contant geld.

Hoofddorp is het meest klaar voor een contantloze maatschappij

De stad eindigt met een score van 14 punten onder aan de lijst en is dus het meest klaar voor een cashloze samenleving. Het mag duidelijk zijn dat de meerderheid van de Hoofddorpers niet afhankelijk is van contant geld. De stad heeft maar 9 geldautomaten per 100.000 inwoners, dit is het laagste aantal uit ons onderzoek. Van alle geldautomaten kun je bij 29% briefgeld storten. Bij geen enkele automaat kunnen muntrollen worden opgenomen en bij maar 7% kun je nog terecht met een sealbag. Of dat betekent dat Hoofddorp compleet cashloos wil gaan, kunnen we hier natuurlijk niet uit opmaken. Wel dat de stad het meest klaar zou zijn, mocht er een einde komen aan contant geld.

Ook in Utrecht raken ze al gewend aan een leven zonder papiergeld

De stad eindigt met een score van 18,5 punten op tweede plek van steden die het meest klaar zijn voor een cashloze samenleving. Geld opnemen uit de muur? Voor veel Utrechters zal het niet met regelmaat nodig zijn, aangezien er maar 14 geldautomaten zijn per 100.000 inwoners. Hoewel je bij 29% van de geldautomaten briefgeld kunt storten, is er bij geen enkele automaat de mogelijkheid om muntrollen op te nemen. Mocht je een sealbag willen storten, wordt het in Utrecht ook lang zoeken naar een geldautomaat, dit kan namelijk maar bij 2%. Wil dit zeggen dat Utrecht binnenkort cashloos gaat? Niet helemaal. Zou het voor de stad minder moeilijk zijn? Misschien wel. Utrechters zijn het immers al gewend om weinig geldautomaten in de omgeving te hebben.

Almere is klaar om afscheid te nemen van contant geld 

Betalen met cash? Volgens ons onderzoek komt dat in Almere niet veel meer voor. De stad eindigt namelijk op de derde plaats van steden die het minst afhankelijk zijn van contant geld. Van de 100 punten haalde Almere er maar 26. Dit betekent dat de inwoners weinig mogelijkheden hebben om contant geld op te nemen. Voor iedere 100.000 inwoners zijn er namelijk maar 17 geldautomaten beschikbaar. Daarvan kun je maar bij 22% papiergeld storten en bij 3% muntrollen opnemen. Ook is het storten van een sealbag een lastige opgave in Almere; dit kan maar bij 6% van de geldautomaten. Betekent dit dat de geldautomaten binnenkort zullen uitsterven in Almere? Zover is het nog niet. Wellicht worden de geldautomaten er over een paar jaar zeldzaam, maar helemaal verdwijnen uit het straatbeeld? Dat zien we nog niet zo heel snel gebeuren.

Hoe zit dit dan als we kijken naar de buurlanden en omgeving? Wordt de euromunt een verzamelstuk? Welke eurolanden zijn nog het meest afhankelijk van contant geld en welke zijn klaar voor een cashloze samenleving? Om antwoord te geven op deze vragen, is gekeken naar het aantal geldautomaten en bankfilialen per 100.000 volwassen inwoners, het percentage van de bevolking (15+) met een pinpas en het percentage van de totale waarde van transacties dat in 2019 met contant geld werd betaald.

Spanjaarden zijn nog het meest afhankelijk van contant geld

Spanje eindigt op de eerste plaats in onze index met een score van 80,3 van de 100 punten. In Spanje zijn er 106 geldautomaten per 100.000 volwassen inwoners, en 59 bankfilialen. Ter vergelijking, in Nederland zijn er maar 41 geldautomaten en 12 bankfilialen per 100.000 volwassen inwoners. Daarnaast heeft 85% van de bevolking (15+) een pinpas en werd in 2019 66% van de totale waarde van geldtransacties met contant geld betaald. Wat dus inhoudt dat 15% van de bevolking (15+) geen pinpas in het bezit heeft. Een cashloze samenleving zit er voor Spanje dus nog niet zo snel in.

Op Cyprus heeft maar 58% van de bevolking van 15+ een pinpas

Op de gedeelde tweede plaats van landen die nog het meest afhankelijk van cash zijn staat Cyprus met een score van 73,7 van de 100 punten. Per 100.000 volwassen inwoners staan er op het eiland 41 geldautomaten en 50 bankfilialen. Opvallend is dat er op Cyprus dus meer banken zijn dan geldautomaten. Ter vergelijking, voor iedere 100.000 inwoners in Finland is maar 1 bank filiaal beschikbaar. Maar 58% van bevolking van 15 jaar en ouder heeft een pinpas, wat erg laag is als je het vergelijkt met Nederland waar dat percentage 99% is. In 2019 werd 73% van de totale waarde van geldtransacties contant betaald. Dit is het hoogste percentage uit ons onderzoek. Mocht je naar Cyprus op vakantie gaan, kun je voorlopig dus nog gewoon met cash betalen.

In Portugal zijn er nog geldautomaten in overvloed

Ook Portugal eindigt met een score van 73,7 punten op de tweede plaats in onze ranking van landen die nog het meest afhankelijk zijn van contant geld. In Portugal zijn er 170 geldautomaten per 100.000 volwassen inwoners, en 39 bankfilialen. Dit is erg veel als je het vergelijkt met Nederland, waar er maar 41 geldautomaten en 12 bankfilialen zijn. Daarnaast heeft 83% van de bevolking van 15 jaar en ouder een pinpas en werd in 2019 63% van de totale waarde van de transacties nog met cash betaald. Dat is aardig veel als je het vergelijkt met ons land, waar maar 22% van de totale waarde van geldtransacties met cash werd betaald. Ook Portugal zien we dus niet zo snel volledig cashloos gaan.

Welke landen zijn het minst afhankelijk van contant geld en dus het meest klaar voor een samenleving zonder cash?

Finland is het meest klaar voor een samenleving zonder cash

Finland staat met 10,5 punten op de eerste plaats van landen die het minst afhankelijk zijn van contant geld. Per 100.000 volwassen inwoners staan er in het land maar 38 geldautomaten en is er maar 1 bankfiliaal. Ook opvallend: bijna de gehele bevolking (98%) van 15 jaar en ouder heeft een pinpas. En in 2019 werd maar 27% van de totale waarde van geldtransacties met contant geld betaald. Zal Finland het eerste land worden dat volledig cashloos zal zijn?

Nederland staat op de tweede plaats van landen die het meest klaar zijn voor cashloze samenleving

Ons eigen kikkerlandje eindigt met 11,8 punten op de tweede plaats van landen die het minst afhankelijk zijn van contant geld. Per 100.000 volwassen inwoners zijn er 41 geldautomaten en zijn er maar 12 bankfilialen. Bijna alle Nederlanders van 15 jaar en ouder hebben een pinpas (99%). Dat ons land steeds meer de voorkeur geeft aan betalen met pinpas mag duidelijk zijn. In 2019 werd maar 22% van de geldtransacties contant betaald. Dit maakt Nederland een van de koplopers van cashloos betalen.

Voor Estland komt een cashloze samenleving dichtbij, het land eindigt op de derde plaats

Op de derde plaats van landen die het minst afhankelijk zijn van contant geld en dus het meest klaar zijn voor een cashloze samenleving staat Estland. Per 100.000 volwassen inwoners zijn er maar 66 geldautomaten en 10 bankfilialen. Dat wordt dus even zoeken wanneer je contant geld nodig hebt. Daarnaast heeft 92% van de bevolking (15+) een pinpas. In 2019 werd maar 41% van de totale waarde van geldtransacties betaald met contant geld. Wat dus betekent dat meer dan de helft al cashloos is betaald. Die cashloze maatschappij komt voor Estland steeds dichterbij.

Zoals eerder in het onderzoek al werd beschreven, zal een land (en dan met name Nederland) niet zo snel volledig cashloos gaan. Dit doordat er altijd mensen zullen zijn waarvoor contant geld van essentieel belang is. Daarnaast zijn er voor sommige landen ook culturele of historische redenen waarom zij niet zo snel volledig cashless zullen worden.

Eelco Habets, Country Head van Raisin, zegt hierover het volgende:

‘Een cashloze maatschappij heeft voor- en nadelen. Zo is het veiliger tegen diefstal en het gebruik van nepgeld. Ook kan het witwassen van crimineel geld makkelijker worden tegengegaan en kan het helpen in de strijd tegen zwartwerk. Maar daarentegen zijn er ook nadelen aan een cashloze maatschappij. Denk aan de mensen die afhankelijk zijn van contant geld of de anonimiteit van contant geld op prijs stellen, maar ook cyberaanvallen, de kans op storingen of een negatieve spaarrente kunnen voor velen tegenargumenten zijn. Het is belangrijk om een alternatief betaalmiddel te hebben om op terug te kunnen vallen’.

Voorlopig heb je nog de keuze om zowel via een spaarvarken als een bank je geld opzij te leggen. Bij Raisin kun je geld sparen via buitenlandse banken tegen een hogere rente.

Wanneer wordt Nederland cashless?

Om antwoord te geven op deze vraag, zijn van de afgelopen jaren verschillende contante betalingsgegevens verzameld, waaronder:

• Aantal opnames bij geldautomaten (2020)
• Aantal geldopnames bij bankfilialen (2020)
• Aantal geldautomaten (2021)
• Aandeel contant geld in totale aantal transacties (2020)
• Aantal binnenlandse geldopnames met contant geld (2021)

Met behulp van deze cijfers en trends hebben we een prognose gemaakt van het moment waarop deze aantallen waarschijnlijk op 0 zullen uitkomen (met behulp van de tool ‘Prophet’). Op basis hiervan is voorspeld wanneer Nederland een cashloze samenleving zou kunnen worden.

Welke steden in Nederland zijn nu al het meest en het minst cashless

Met behulp van de locatiewijzer van Geldmaat is het aantal geldautomaten in de 20 grootste Nederlandse steden en gemeenten verzameld. De geldautomaten zijn vervolgens gecategoriseerd met behulp van de op de website beschikbare filters om te zien welke functies deze bieden. Zo werden gegevens verzameld over:

• Het aantal geldautomaten per 100.000 inwoners
• Het percentage geldautomaten waar bankbiljetten gestort kunnen worden
• Het percentage geldautomaten waar muntrollen kunnen worden opgenomen
• De mogelijkheid om sealbags te storten

Met behulp van deze filters werd het percentage geldautomaten in elke stad berekend, waar bankbiljetten gestort, muntrollen opgenomen en sealbags gestort kunnen worden. Zo konden we bepalen in welke gebieden contant geld nog een grotere rol speelt.

Vervolgens is er een index gemaakt die aangeeft welke steden het meeste en het minste contant geld gebruiken. Het aantal geldautomaten per 100.000 inwoners werd in het onderzoek zwaarder gewogen (55%) dan de overige indicatoren (ieder 15%).

Opmerking: de uiteindelijke resultaten geven aan welke steden meer/minder contant geld gebruiken, maar het laat niet zien hoeveel meer/minder contant geld ze gebruiken.

Welke eurolanden zijn het meest afhankelijk van contant geld?

Met behulp van verschillende bronnen is een index gecreëerd om vast te stellen welk euroland het meest afhankelijk is van contant geld. De volgende statistieken zijn daarvoor gebruikt:

• Geldautomaten per 100.000 volwassenen (2020)
• Bankfilialen per 100.000 volwassenen (2017)
• Percentage personen van 15 jaar en ouder met een pinpas (2017)
• Het percentage contant geld van de totale transacties (2020)

Elke statistiek kreeg een score op basis van de afhankelijkheid van contant geld. Hoe meer contant geld wordt gebruikt, hoe hoger de score. De scores werden bij elkaar opgeteld om een totale indexscore per land vast te stellen. Zo werd bepaald welk land het meest afhankelijk is van contant geld. De landen die het minst afhankelijk zijn van contant geld, zijn de landen met de laagste scores.

Voor dit onderzoek is de focus gelegd op het gebruik van geldautomaten om te concluderen hoeveel er nog wordt betaald met contant geld. Naast de mensen die geld opnemen uit de geldautomaten, is er natuurlijk ook een deel van de bevolking die in een cash-only circuit leven. Om die reden is er ook gekeken naar het percentage personen van 15 jaar en ouder met een pinpas.