Vruchtgebruik van een woning – box 3

Vruchtgebruik is het recht om een goed dat je niet bezit te gebruiken. Hier pluk je de ‘vruchten’ van. Zo kun je bijvoorbeeld het recht hebben om (gratis) te wonen in een woning, die je niet zelf bezit. Bijvoorbeeld als kind in de woning van je ouders, of andersom. Dit vruchtgebruik moet je opgeven in box 3 van de belastingopgave.

Vruchtgebruik is een ingewikkeld concept. De berekening van de belasting over vruchtgebruik is dit al helemaal. De Belastingdienst hanteert verschillende tabellen om de waarde van het vruchtgebruik vast te stellen. We zetten alles overzichtelijk op een rijtje, en leggen eerst uit wat vruchtgebruik nu eigenlijk precies is.

Vruchtgebruik levert een interessante belastingvraag op. Van wie is de woning nu eigenlijk vermogen? Aan de ene kant is een woning eigendom van de bloot eigenaar. Aan de andere kant plukken de vruchtgebruikers hier de vruchten van.

In dit artikel gaan we in op de situatie voor box 3. Oftewel, het opgeven van vruchtgebruik en bloot eigendom als vermogen. Laten we eerst de situatie bekijken waarin de vruchtgebruiker en bloot eigenaar niets op hoeven te geven in box 3.

Situatie 1: Eigenwoningregeling blijft van toepassing – box 1

Een woning in vruchtgebruik kan in Box 1 van de belastingopgave vallen. Dit betekent dus dat de Belastingdienst het vruchtgebruik aanziet als eigenwoning gebruik. Dit is enkel het geval indien het vruchtgebruik op een woning overgaat op de langstlevende echtgenoot via het erfrecht. En de langstlevende echtgenoot de kosten en lasten van de woning zelf blijft dragen.

In deze situatie wordt de woning al volledig belast in box 1. De bloot eigenaar en de vruchtgebruiker hoeven de woning in dit geval niet op te geven in box 3. 

Situatie 2: Verdeling van de belasting – box 3

In alle andere situaties, wordt het vermogen opgeknipt. Via een ingewikkelde belastingsleutel, die we hieronder uitleggen. Uiteindelijk moeten de bloot eigenaar als de vruchtgebruiker samen de volledige WOZ-waarde van de woning opgeven.

Vruchtgebruik valt in het overbruggingsstelsel onder de “overige bezittingen“. Dit betekent dat, bij de berekening van het rendement op vermogen, met de hogere rendementsvoet van 6,17% (2024: 6,04%) gerekend wordt.

Het onderstaande rekenvoorbeeld verduidelijkt hoe je zelf het vruchtgebruik op kunt geven in box 3. En hoeveel belasting je dan uiteindelijk betaalt.

Een alleenstaande zonder schulden, met € 30.000 aan spaargeld op 1 januari 2023, heeft bloot eigendom van de vakantiewoning van zijn overleden vader. Zijn schoonmoeder heeft nog het recht om het huis te kunnen blijven gebruiken.

De WOZ-waarde van de woning ligt bij € 300.000. De schoonmoeder was op 1 januari 2023 62 jaar oud. Volgens de tabel is er dus een vermenigvuldigingsfactor van 11 van toepassing (62 minus 5 is 57 jaar). De waarde van het bloot eigendom bedraagt in dit geval € 300.000 – (4% × 11 × € 300.000) = € 168.000. Dit wordt opgegeven onder de “overige bezittingen”.

Samen met het spaardeel van € 30.000 komt het uiteindelijke vermogen zo uit op € 198.000. Hier wordt de vrijstelling van € 57.000 (2023 en 2024) vanaf getrokken. De grondslag sparen en beleggen bedraagt in 2023 € 141.000. Bij het berekenen van het rendement wordt het bloot eigendom veel zwaarder belast dan het spaardeel.